Егер бұрын адамдар түнгі аспанға қарап, жұлдыздарға сүйене отырып жолын табатын болса, қазір бұл міндетті спутниктер атқарады. Жерден жоғары ұшып жүрген ғарыш аппараттары сигнал жіберіп, оны сіздің телефоныңыз немесе жол бағытын көрсететін құрылғы қабылдайды да, дәл қазір қай жерде екеніңізді көрсетеді. Бұл шын мәнінде сиқыр сияқты. Таныс емес көшеде жүргенде көрінбейтін спутниктік жүйе үнсіз бағыт сілтейді. Күніне миллиондаған адамдар осы жүйе арқылы үйіне, кеңсеге немесе жаңа қалаға сенімді жетеді.
GPS – ғарыштағы спутниктердің көмегімен жұмыс істейтін жүйе, ол жердің кез келген нүктесінде сіздің орныңызды дәл біледі. Бұл жүйенің тарихы 1970 жылдары басталды.
1957 жылы Кеңес Одағы «Спутник-1»-ді ұшырды. Радиоқабылдағышы бар бұл шағын металл сфера адамзатқа ғарышты навигация үшін пайдалану мүмкіндігін көрсетті.
АҚШ-та 1978 жылы NAVSTAR GPS жүйесінің алғашқы спутнигі ұшырылды. Бастапқыда оны американдық армия үшін жасап, Lockheed Martin мен Rockwell компаниялары спутниктер мен құралдарды әзірледі. Кейін бұл жүйе қарапайым адамдарға да қолжетімді болып, телефоныңыздағы жол бағытын көрсететін құрылғыдан бастап, жеткізу қызметтері мен әуе рейстерінде кеңінен қолданылды.
Телефондағы карта бағдарламасын ашсаңыз немесе автокөлікте жол бағытын көрсететін құралды қоссаңыз, шынайы ғарыш фантастикасын көргендей боласыз. GPS спутниктері үздіксіз сигнал жібереді, ал құрылғыңыз оны қабылдап, көрінбейтін ғарыш достарынан кеңес алып тұрғандай жұмыс істейді. Осы арқылы Алматы мен оның таулы аймақтарында жол табу оңай: туристер мен спортшылар қауіпсіз жүреді, жүргізушілер қаладан қысқа жолды таңдайды, ал тапсырыс жеткізушілер әрбір тапсырысты дәл жеткізеді.
Қазақстан тек шетелдік спутниктерді қолданумен шектелмей, өз ынтымақтастығын дамытып келеді. Мысалы, «Республикалық ғарыш байланысы орталығы» АҚ қытайлық серіктестерімен бірлесе отырып, спутниктік байланысты жетілдірумен айналысып, елімізде навигацияның дәлдігі мен сенімділігін арттырады.
Болашақта спутниктер саны артып, GPS жүйесінің дәлдігі таңғаларлық деңгейге жетеді. Жүйелер тек жердегі орныңызды ғана емес, биіктігіңізді, жылдамдықты, қозғалысты да анықтайтын болады. Бірнеше жылдан кейін телефон немесе автокөлік қоршаған кеңістікті дәл сезініп, кішігірім ғарыш көмекшісіне айналады деп елестетуге болады. Сонымен қатар, навигация тек ғарышта ғана дамып жатқан жоқ. Мысалы, микробиом арқылы бағыт табу сияқты күтпеген бағыттар да пайда болуда. Болашақта навигация тек аспандағы спутниктерге емес, айналамыздағы көрінбейтін микроб әлеміне де сүйенуі мүмкін.
GPS негізіндегі технология тек жермен шектелмейді. Спутниктер ғарышта, соның ішінде Күн жүйесінде де бағытты табуға көмектеседі. Марсты зерттеуде немесе ғарыш аппараттарын басқаруда ғалымдар ұқсас принциптерді қолданады, тек қашықтықтар аса үлкен болады. Ғарыш шексіз көрінсе де, көрінбейтін сигналдардың арқасында аппараттың орнын дәл анықтауға болады, тіпті ғаламшарлар мен спутниктер өздері жол көрсетіп тұрғандай.
Ғарыш алыста көрінгенімен, оның технологиясы қазір біздің телефонымызда, автокөлігімізде жанымызда. Бұл тек бастамасы ғана. Алда әлемді және өзімізді жақсырақ түсінуге мүмкіндік беретін жаңа ашулар күтіп тұр.
