Қан кешкен қақтығыстар енді тек адамдардың ерік-жігері мен қару-жарағына сүйенбейді. Украинадағы соғыс жасанды интеллектінің (ЖИ) әскери істерге араласуын бұрын-соңды болмаған қарқынмен үдетті. Ақылды жүйелер майдан даласында тек көмекші ғана емес, шешуші күшке айналып келеді. Бұл туралы ресейлік «Профиль» журналының тілшісі Владислав Гринкевич хабарлайды.
“Бүгінде өз бетімен нысанды анықтап, оны жою шешімін қабылдайтын автономды қару жүйелері қиял емес, шынайы өмірдің бір бөлігіне айналды Жасанды интеллект барлау мәліметтерін сұрыптайды, радиоэлектронды күрес құралдарының пәрменділігін арттырады, әуе мен зымыранға қарсы қорғанысты күшейтеді. Осылайша, ЖИ соғыс өнерінің жазылмаған ережелерін жаңадан қалыптастыруда.
“Сен үшін мен ойланамын”
Бүгінгі таңда жасанды интеллектінің ең үлкен әскери міндеттерінің бірі — ақпаратты жылдам әрі дәл өңдеу. Спутниктік бақылау, радио барлау және ұшқышсыз ұшу аппараттарының дамуы заманауи соғыстарда ақпарат тасқынын бірнеше есеге арттырды. Радио, оптикалық, инфрақызыл және акустикалық арналар арқылы келіп түсетін шексіз деректер легін қолмен сараптау мүмкін болмай қалды. Бұл жерде ЖИ адам еңбегін алмастырып қана қоймай, уақытты үнемдей отырып, майдан тағдырын шешетін факторға айналып отыр.
Ақпарат тасқыны – қос қырлы семсер. Бір жағынан, мәлімет легінің көбеюі дұрыс әрі дәл шешім қабылдауды жеңілдетуі керек еді. Бірақ шын мәнінде, деректің шектен тыс көптігі адамды шатастырып, қажетті мағлұматты іріктеп алуды қиындатады. Мұндай жағдайда ең тиімді шешім — жасанды интеллектіні қолдану болды. Ол спутниктік суреттерді “оқып”, радиосигналдарды тыңдап, ықтимал нысандарды анықтап қана қоймай, тапсырманы адамнан әлдеқайда жылдам атқарады. Мәлімет қаншалықты тез өңделсе, шешім де соншалықты шұғыл қабылданады. Ал қазіргі майдан даласында уақыттың әр секундында адам тағдыры шешілетіндіктен, жылдамдықтың маңызы ерекше.
Әсіресе жасанды интеллектіні спутниктік барлау жүйелерімен ұштастыру болашақтағы майдан бағытын түбегейлі өзгертуі ықтимал. Ресей Ғылым академиясының Әлемдік экономика және халықаралық қатынастар институтындағы стратегиялық талдау және болжау бөлімінің жетекшісі Константин Богдановтың айтуынша, көп ұзамай машиналық жүйелер қарсылас әскердің тылындағы маңызды нысандарды спутниктен түсірілген суреттер арқылы нақты уақытқа барынша жақын аралықта анықтай алатын болады. Бұл тәсіл барлау деректері мен соққы беру арасындағы уақыт айырмасын едәуір қысқартып, соғыста шешуші артықшылық береді.
Алдағы жылдары жасанды интеллект спутниктік бақылау арқылы жылжымалы зымыран кешендерін әп-сәтте анықтай алатын деңгейге жетуі мүмкін. Мұндай жаңалық стратегиялық тұрақтылыққа үлкен қатер төндіреді. Себебі “Тополь-М” мен “Ярс” сынды құрлықаралық баллистикалық зымырандар — Ресейдің ядролық тежеу күштерінің негізгі тірегі. Сарапшылардың пайымдауынша, қазір орбитаға шығарылып жатқан барлау жүйелері дәл осындай мобильді кешендерді аңдуға бағытталған болуы ықтимал.
Жасанды интеллектінің тағы бір маңызды бағыты – штаб жұмысын автоматтандыру. Яғни ақпаратты алдын ала сүзгіден өткізіп, штабтағы офицерлерге қажетті кеңестер мен ұсыныстар беретін жүйелер құру. Әскерде «ұрыс басқару циклі» деп атайтын ұғым бар – бұл нақты әскери тапсырма бойынша шешім қабылдау мен оны орындауға дайындық үшін қажет уақыт аралығы. Яғни ақпарат түскен сәттен бастап, соққы жасау, күштерді қайта топтастыру немесе шегіну сияқты бұйрық берілгенге дейінгі мезет. Бұл уақыт ақпараттың жылдамдығына, көлеміне және адамның оны өңдеу қабілетіне тікелей байланысты.
Қазіргі заманғы байланыс құралдары ЦБУ уақытын айтарлықтай қысқартты. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде бұл процесс бірнеше күнге созылса, бүгінгі таңда шешім қабылдау сағаттармен есептеледі. Константин Богдановтың айтуынша, қазіргі кезде бұл уақыт кейде минуттармен өлшенеді. Алайда, адам факторына байланысты үлкен кедергі бар: штабтар ақпаратты қабылдап, түсініп, нақтылап, сараптап, әрі қарай өңдеуге көп уақыт жұмсайды.
Штаб операторы бір жағынан, бар күштер мен құралдар туралы мәліметтерді есте сақтау қажет болса, екінші жағынан, мақсаттар тізімін ұмытпай, оларды уақытында қандай құралмен жою керектігін ойластыруы тиіс. Ал машина осы функцияларды өзіне алып, операторларға дайын кеңестер ұсынуы мүмкін, олар тек бұйрықты бекітуі немесе бас тартуы керек.
Богдановтың айтуынша, болашақта барлау және басқа деректерді талдау негізінде адам араласпай-ақ, жүйе өздігінен бұйрық беруі мүмкін. Дегенмен, мұндай сценарийдің орын алу ықтималдығы төмен.
Ал, кейбір сарапшылардың пікірінше, Украинадағы әскери операция кезінде жасанды интеллект қолданатын алғашқы өлімге әкелетін жүйелердің пайдаланылғаны туралы хабарламалар бар. Бұл, атап айтқанда, бейнені тану технологиясын қолданатын шабуылдаушы БПЛА (ұшқышсыз ұшақтар) болуы мүмкін. Олар автономды режимде мақсатты іздеп, оны танып, шабуыл жасау туралы шешім қабылдай алады.
«СВО басталғанға дейін автономды өлімге әкелетін қару-жарақты шектеуге бағытталған нормативтік базаны жасау жөнінде көп теориялық талқылаулар мен талпыныстар болды, алайда нақты әскери қақтығыс кезінде бұл қару-жарақ пайда болды», — дейді әскери сарапшы, НИУ ВШЭ-нің Комплекс зерттеулер мен халықаралық зерттеулер орталығының директоры Василий Кашин.
Одан бөлек, осындай жүйелердің болашағы айқын екенін көрсетті. Бұған дәлел ретінде СВО кезінде негізгі шабуыл құралына айналған FPV-дрондардың даму үрдісін айтуға болады.
РЭК жүйелерінің үнемі жетілдірілуі БПЛА әзірлеушілерін екі бағытта жұмыс істеуге итермеледі. Біріншісі — оптоволоконды кабель арқылы басқарылатын дрондарды жасау. Бұл шешім оларды РЭК әсеріне толықтай төзімді етеді, бірақ ұшу қашықтығы, маневр жасау және жылдамдықты шектеу мәселелерін туындатады. Екінші бағыт — мақсатты автоматты түрде анықтау және машиналық көру жүйелерімен жабдықталған FPV-дрондар. Сарапшының айтуынша, бейнені тану жүйелері қазірдің өзінде Ресейдің «Ланцет» сияқты күрделі барражирлеуші БПЛА-ларда қолданылады.
Сонымен қатар, жасанды интеллект элементтерінің ПВО және ПРО жүйелерінде, радиоэлектронды күресте, кибершабуылдарды жүзеге асыруда қолданылуы шындыққа айналды. Кашиннің айтуынша, болашақта жасанды интеллектіні иеленуші құралдар болып үлкен орташа және жоғары биіктіктегі БПЛА, әскери кемелер, жердегі бронды техника, оның ішінде танктер болады. Бұл барлық мүмкіндіктер болашақ техникалық үлгілерінде ескерілуде.
«Арсенал Отечества» журналының бас редакторы Виктор Мураховскийдің айтуынша, жер үсті робот техникалық кешендерінің (РТК) табысты дамуы олардың максималды автономиясына тәуелді. Яғни, жауынгерлік роботты басқаруда адам қатысуы ең төменгі деңгейге дейін азайтылып, толықтай жасанды интеллектке жүктелуі қажет. Дегенмен, қазіргі таңда ешбір ел, тіпті ең технологиялық дамыған мемлекеттер де толықтай автономды жер үсті РТК жасай алған жоқ.
Айдаһар мен Самуэльдің күресі
Бүгінгі күні азаматтық және әскери жасанды интеллектіні дамытуда абсолютті көшбасшылар АҚШ пен Қытай болып табылады. Бұл екі мемлекет осы бағытқа үлкен ресурстар құйып, ұзақ мерзімді стратегиялар әзірлеуде. Америкалықтардың күшті ғылыми базасы бар, бірақ, Василий Кашиннің айтуынша, Қытай қазіргі уақытта әлем бойынша математиктерді «сатып алуға» мол қаражат жұмсайды, олар жасанды интеллектіні дамытуға қатысты мәселелерді шешуге қабілетті. Сонымен қатар, Қытай алғаш болып жасанды интеллектпен жұмыс істеу үшін қажетті деректерді басқаруға арналған біртұтас мемлекеттік агенттікті құрды және жалпы алғанда, Пекин стратегиялық маңызды салаларды дамыту мен ұзақ мерзімді бағдарламаларды іске асыруға өте жүйелі тәсілді ұстанады. Қытайдың артықшылығы — АҚШ-тан айырмашылығы, оның сайлау циклдеріне тәуелді еместігінде (Қазіргі уақытта біз жаңа президенттің билікке келуімен, Ақ үйдің ішкі және сыртқы саясатын қалай өзгерткенін байқап отырмыз).
2020 жылы Қытай Халық Республикасының билігі «Әскери құрылыс саласындағы жүз жылдық күрес мақсаттары» атты бағдарламаны қабылдады — бұл 2027 жылға дейін орындалуы тиіс міндеттер жиынтығы, яғни Қытай Халық-азаттық армиясының (НОАК) құрылғанына 100 жыл толуына дейін.
Бұл тізімде маңызды орындардың бірін жасанды интеллект технологияларын қарулы күштерге енгізу алады.
«Бұл сала, олар атап өткен мерзімге дейін айтарлықтай серпіліс жасауды жоспарлап отырған сала», — деп атап өтті Василий Кашин.
Әсіресе, автономды жауынгерлік платформаларды, ең алдымен, теңіздегі құрылғыларды жасауға үлкен күш-жігер жұмсалып жатыр. Мысалы, экипажсыз су асты аппараттары әзірленуде, олардың көлемі дизель-электрлі су асты қайықтарымен салыстыруға болады.
Ресей де әскери жасанды интеллект саласында мықты позицияларға ие. Сонымен қатар, елде барлау ақпаратымен жұмыс істеу, ұшқышсыз жүйелерді жауынгерлік жағдайда қолдану сияқты маңызды тәжірибе жинақталған, бұл өте құнды актив болып табылады. Кашиннің айтуынша, Мәскеу Пекинмен белсенді түрде ынтымақтасып жатыр, бірақ ресейліктердің Қытайдағыдай жасанды интеллектпен жұмыс істеуге қажетті деректер көлемі жоқ.
Шабуыл жасау немесе жасамау?
Әскери жасанды интеллект жүйелерін дамытудағы шектеуші факторлардың бірі ретінде көптеген сарапшылар заңды аспектілерді атап өтуде. Қателік болған жағдайда жауапкершілікті кім көтереді?
«Ал Йеменде, Пәкістанда, Ауғанстанда американдықтар қолданған ұшқышсыз ұшу аппараттарының әскери қолданылуын алайық», — деп түсіндіреді Константин Богданов. — Қанша рет қателік болып, террористердің нысандарына соққы жасау орнына азаматтық тұлғаларға шабуыл жасалды».
Бұл жағдайда ресми жауапкершілік операторға жүктеледі, бірақ егер «түймесін басатын» өзі машина болса, не болар еді?
Дереккөздер: РФ БАҚ
