Медиамен байланысты жаңа тенденциялар туралы сөз қозғағанда, Эзра Иманның 2024-25 жылдарға арналған Wayfinder Media Trends Report есебі маңызды орын алады. Бұл зерттеу қазіргі заманғы медиа және коммуникация саласындағы басты жетістіктерді саралап, олардың келешегін болжайды. Есепте жасанды интеллектінің әсерінен бастап, жеке медиа-экожүйелердің қалыптасуына дейінгі көптеген өзгерістер талданған.
Эзра Иман – Дүниежүзілік газет ассоциациясының (WAN-INFRA) технологиялық даму жөніндегі кеңесшісі және Нидерландтың хабар тарату ұйымы NPO-ның сарапшысы. Оның Wayfinder Media Trends Report есебі медиа, әлеуметтік желілер және интернет пайдаланушыларының мінез-құлқы саласындағы көптеген зерттеулерді жинақтап, медиасфераның дамуының негізгі бағыттарын анықтайды. Әрбір зерттеуге сілтеме толық нұсқада берілген.
- Жасанды интеллектпен өзара әрекеттесу
Жасанды интеллектке үлкен инвестициялар салынғанымен, оның экономикалық тиімділігін анықтау әлі де болсын қиынға соғуда. Мысалы, Массачусетс университетінің профессоры Дарон Аджемоглу ЖИ-ға салынған ірі қаражаттардың ақталғанына күмән келтіреді.
Сонымен қатар, ЖИ модельдерін кеңейтуге емес, оларды жетілдіруге баса назар аударылуда. Бұл үрдіс ЖИ-дің генеративті интеллектке қолжетімді ақпараттың азаюымен байланысты болуы мүмкін.
Есепте ЖИ-дің кейбір пайдалы тұстары да атап өтілген: оның құралдарын икемді пайдалану, қызметкерлердің дағдыларын дамыту және пайдаланушы тәжірибесін жақсарту мүмкіндігі. Мысалы, компаниялардың IT бөлімдері ЖИ-ді веб-сайттарды оңтайландыру үшін қолданады, бұл олардың жұмысын жетілдіреді.
- ЖИ жүйелерін басқару
Есепте адамдардың генеративті интеллектке деген көзқарасын өзгерту қажеттілігі атап өтілген: оны тең құқықты әріптес ретінде қарау керек. Қазіргі уақытта көптеген модельдер бірнеше күрделі тапсырманы бір уақытта орындауға қабілетті: мысалы, Adobe компаниясының ЖИ-і бейнелерді жасау және ұзарту мүмкіндігіне ие.
Жасанды интеллект (ЖИ) құралдарын редакцияларда тиімді пайдалану үшін қажетті ресурстар, деректер және инфрақұрылымның жетіспеушілігінен көптеген редакциялар ЖИ-ді өз жұмысында толыққанды енгізе алмай отыр.Мысалы, есепке сәйкес, редакциялардың тек 10%-ы ғана ЖИ-ді өз жұмысына сәтті енгізген.
Бұл жағдай ЖИ құралдарын күнделікті міндеттерде тиімді пайдалану үшін қажетті ресурстардың, деректердің және инфрақұрылымның жетіспеушілігінен туындап отыр.
- Жаңа ақпарат көздері
Технологияның дамуына байланысты жасөспірімдер мен жастар үшін әлеуметтік желілер, мысалы, TikTok немесе Instagram, ақпарат көзіне айналып отыр. Нақтырақ айтқанда, жастардың 66%-ы ақпаратты әлеуметтік желілерден (TikTok, Instagram және Meta) тұтынуды жалғастыруда – оларды ақпарат алу құралы ретінде пайдаланады. Тек 55% пайдаланушылар ақпарат алу үшін Google-ға жүгінеді, ал 2% тікелей чат-боттардан сұрайды.
Чат-боттардың жауап құрылымы пайдаланушыларға әлі де беймәлім. Ол сұрау бойынша қысқаша шолу және дереккөздерге сілтемелерді қамтиды. Бұл Google іздеуінен ерекшеленеді, онда пайдаланушы деректерді іздеп, бағалап, қорытынды жасау үшін жеке веб-сайттарға өтуі керек. ЖИ арқылы ақпарат алу тәсілі өзгеше, өйткені белгілі бір сұрақтың жауабын іздеу үшін басқа бір сайтқа өту керек емес. Тек, ЖИ- ден мазалаған тақырып жайлы сұрасаңыз жетіп жатыр. Алайда, ЖИ жауаптарының дәлдігі күмән тудырады, сондықтан оны тексеріп өткен абзал.
Сонымен қатар, көптеген медиа ұйымдары ЖИ-ды өз материалдарында оқыту үшін технологиялық компаниялармен келісімдер жасайды. Мысалы, ChatGPT Vogue, The New Yorker, Cosmopolitan және басқа да басылымдардың мақалаларында оқытылады. Есепке сәйкес, бұл келісімдер редакцияларға әрдайым тиімді бола бермейді – мысалы, шағын медиа үшін жағдайлар ірі медиаға қарағанда нашар болуы мүмкін.
- Таптаурындарды бұзу
Жасанды интеллект (ЖИ) құралдары қазіргі таңда көптеген пайдаланушылардың күнделікті өмірінің ажырамас бөлігіне айналды. Зерттеуге сәйкес, пайдаланушылардың 80%-ы ЖИ-ді пайдалы құрал ретінде қарастырып, оны әртүрлі тапсырмалар үшін пайдаланады, мысалы, деректерді талдау және мәтіндерді дыбыстау. Генеративті құралдардың интерактивті интерфейстері бейнемазмұнды жасау процесін жеңілдетеді, мысалы, әртүрлі тілдерде дыбыстау жасауға мүмкіндік береді.
YouTube платформасының танымалдылығы артып келеді. Ол әртүрлі бейнемазмұнымен пайдаланушыларды тартып, дәстүрлі теледидарды ығыстырып жатыр. Айта кету керек, бейнехостинг подкасттарды тыңдау бойынша аудио платформалардан (Spotify және Apple) көшбасшыға айналды.
Жаңа медиа форматтары пайдаланушылардың сұраныстарына бейімделетін, олардың назарын ұстап,көңілнен шығатын контенттің пайда болуына себеп болды. Пайдаланушылардың өздері кейбір өзгерістердің -себепшісі. Мысалы, қазір ЖИ-жүргізушілері бар ЖИ-подкасттарды жасауға болады.
- Медиа мен аудитория арасындағы байланыс
Қазіргі таңда қоғамда блогерлер мен инфлюенсерлердің беделі артып келеді. Жастар жеке қызығушылықтарына сәйкес контент іздейді, ал журналистика саласы автоматтандырылуы мен анонимизацияға ұшырау арқылы оқырмандармен қарым-қатынасты жоғалтуда. Бұл қарым-қатынастың жоғалуы салдарынан сенімділікке қатысты үлкен мәселе туындауда.
Қызықтысы, инфлюенсерлер шынайы адамдар емес, ЖИ арқылы жасалған болуы мүмкін.Америкалық The Influencer Marketing Factory компаниясы 1 000 АҚШ азаматы арасында виртуалды блогерлер туралы сауалнама жүргізді. Сауалнама нәтижесі бойынша, респонденттердің 49%-ы виртуалды блогерлерді қызығушылық танытқаннан, 36%-ы көңіл көтеру мақсатында, 30%-ы блогерлердің жеке қасиеттері үшін қадағалайды. Тек 19% респонденттер ғана виртуалды блогерлерге сенім білдіреді.
- Жеке шығармашылық пен техно-империялардың экономикасы
Интернетте контент жасаушылар санының өсуі цифрлық экономикада жеке шығармашылықты дамытуға мүмкіндік береді. Дегенмен, бұл салада табыс тапқандардың көбі ірі компаниялар мен платформалар арқылы монетизация жасауда. 50 миллионнан астам контент авторлары онлайн табыс табуда. 2027 жылға қарай авторлық контент экономикасының көлемі 480 миллиард долларды құрайды деп күтілуде. Бұл бірнеше факторлардың нәтижесі: дәстүрлі БАҚ-қа деген сенімнің төмендеуі, блогерлердің жиі әрі жоғары сапалы контент жариялауы, әртүрлі тақырыптағы контенттің көбеюі және жас аудиторияның мұндай контентке қызығушылығы.
Сонымен қатар, монетизация арқылы табыс табу оңайырақ болды: мысалы, TikTok-та тікелей эфирлер өткізу немесе Patreon сияқты жазылым деңгейлерін орнату мүмкіндігі бар.
Авторлық контент экономикасы тәуелсіздікке кепілдік береді. Алайда, бұл гүлденген шығармашылықтың негізінде бірнеше ірі компаниялардың бақылауындағы инфрақұрылым жатыр. Google күн сайын 8,5 миллиард іздеу сұрауын өңдейді. Meta әлеуметтік байланыстарда басымдық танытады. Amazon бұлтты қызметтерді басқарады. Бұл цифрлық дәуірде шығармашылықтан бөлек, инфрақұрылым орталықтандырылған.
- Жаңа дәуір медиа-мәдениеті
Жастар интернетте уақыт өткізгенде әртүрлі медиа түрлері арасындағы шекараларды байқамай қалады. Зерттеу бойынша, олар интернетте күніне шамамен 7 сағат өткізеді. Олар көбінесе күш-жігерді немесе терең ойлауды қажет етпейтін көңіл көтеретін контентті тұтынады.
Сонымен қатар, Z ұрпағы онлайн ортада офлайн қарым-қатынастан гөрі өзін жайлы сезінеді. Маңыздылық шынайылықтан маңыздырақ болуда.
Жаңа технологиялар күнделікті өміріміздің ажырамас бөлігіне айналды. Сонымен қатар, ЖИ тек сұрақтарға жауап беріп қана қоймай, айналадағы объектілерді талдап, пайдаланушының қалауларын тыңдайды.
ЖИ-дің пайдалы тұстарына қарамастан, оған қатысты бірқатар қауіптер де бар. Мысалы, Apple компаниясының сымсыз құлаққаптарына енді арнайы сенсорлар интеграцияланған, олар музыка тыңдау кезінде ми белсенділігін тіркейді. Зерттеуде бұл тәжірике «адам ойларын тыңдау» деп аталады.
ЖИ аватарлар нарығы өсуде: оларды онлайн-конференциялар кезінде қолдануға болады. Digital Avatar Market зерттеуінің бағалауы бойынша, мұндай аватарлар нарығының жалпы құны 2033 жылға қарай 700 миллиард долларды құрайды. Мысалы, Audi компаниясының қызметкерлері арнайы платформада ЖИ аватарлары арқылы қарым-қатынас жасай алады.
- БАҚ-на деген сенімділік
БАҚ-қа деген сенім деңгейі төмен: адамдардың 48%-ы БАҚ жаңалықтарына үнемі күмәнданады, бірақ одан да көп адамдар (59%) онлайн платформалардағы контенттің түпнұсқалығына күмәнданады. Ескерту ретінде, үкімет (50%), ҮЕҰ (54%) және бизнес (59%) көбірек сенім тудырады.
Сондай-ақ, бүкіл әлем бойынша пайдаланушылардың тек 48%-ы ғана БАҚ әлемдегі өзгерістерге бейімделе алады деп сенеді. Бұл кездейсоқ емес: 2023 жылдан бастап дипфейктер саны 464%-ға, жалған ақпарат таралу жағдайлары 1124%-ға өсті. Мысалы, бірнеше рет басу арқылы танымал адамның бет-әлпетінен жасалған фейк бейнесін жасап, оны қаржылық схемаларды насихаттау үшін пайдалануға болады.
- Жасанды интеллект пен болашақ
Жасанды интеллект жұмыс орындарында жасырын құрал ретінде пайда болды: қызметкерлердің 50%-ы оны рұқсатсыз пайдаланады, 64%-ы ЖИ нәтижелерін өздерінің жұмысы ретінде көрсетеді, ал 70%-ы этика саласында ешқандай оқытусыз оны қолдануды бастайды.
8-15 жас аралығындағы балалар да генеративті құралдарды белсенді меңгеруде — ChatGPT (37%) пен Microsoft Copilot (17%) сияқты құралдарды пайдаланады. Олар еңбек нарығына шыққанда, ЖИ жаңа технология ретінде қабылданбайды. Керісінше, ол электрондық пошта сияқты негізгі құралға айналады.
Қорытындылай келе, медиасферадағы өзгерістер қоғамды ақпарат алу тәсілінен бастап, сенім мәселелеріне дейін кеңінен қамтиды. Жасанды интеллекттің дамуы мен жеке контент жасаушылардың көбеюі дәстүрлі медианы қайта қалыптастырып, журналистиканың болашағына жаңа бағыттар ұсынады.
Алина Горюнова, Соль
