Қазақстанда цифрлық майнингтің заңды мәртебеге ие болғанына қарамастан, жасырын майнингтік кәсіпорындар мәселесі өзінің өзектілігін жойған жоқ. Республика көлемінде қабылданған «Цифрлық активтер туралы» заң аталмыш саланы құқықтық және ашық негізде дамытуға бағытталған маңызды қадам ретінде қарастырылған болатын. Алайда заңнамалық шараларға қарамастан, көлеңкелі майнингпен айналысатын субъектілер әлі де энергетикалық инфрақұрылымға шамадан тыс жүктеме түсіріп, халықтық тұтыну тарифтерінің өсуіне ықпал етуде.
Мұндай жағдай цифрлық экономиканы реттеу жүйесіндегі бірқатар олқылықтар мен құқықтық тетіктердің жеткіліксіздігін көрсетеді. Осы тұрғыда негізгі мәселе — заңды майнерлердің мүддесін қорғау мен энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің тиімді жолдарын айқындау. Аталған тақырып аясында Қазақстанның Ұлттық блокчейн қауымдастығының төрағасы Даурен Карашев цифрлық майнингтің қазіргі ахуалы мен көлеңкелі нарықтың салдары туралы өз пікірін білдірді.
— Сұхбат беруге келіскеніңіз үшін үлкен рақмет. Қазір елдегі «көлеңкелі» майнингтің ахуалы қандай? «Цифрлық активтер туралы» заң қабылданғаннан кейін мәселе шешілді деуге бола ма, әлде жасырын фермалар әлі де жұмысын жалғастырып отыр ма?
— Заң күшіне енгеннен кейін жағдай едәуір өзгерді, дегенмен мәселе толық шешілді деп айтуға ертерек. Бұған дейін майнинг саласы тек «Ақпараттандыру туралы» заңмен реттеліп келген, алайда онда нақты құқықтық тетіктер мен бақылау құралдары болмаған. Соның салдарынан көлеңкелі майнинг бақылаусыз дамып, жауапкершіліктің жоқтығын өз пайдасына пайдаланды.
Мен бастамашы болған «Цифрлық активтер туралы» заңның қабылдануымен заңсыз майнингке қарсы күрес нақты құқықтық тетіктермен күшейтілді. Құжатта уәкілетті органда тіркелмеген кез келген майнинг қызметі заңсыз саналатыны анық көрсетілген.
Қазіргі таңда көлеңкелі майнинг заңға қайшы әрекет саналады және ол Қылмыстық кодекстің 214-бабы – «Заңсыз кәсіпкерлік» бойынша қарастырылады. Мұндай фермалардың иелері тәуекелдің жоғары екенін түсінгендіктен, өз қызметін барынша жасырып, сақтықпен жүргізеді. Мәселе толық шешілді деу әлі ерте, дегенмен заңсыз майнингтің көлемі едәуір азайды. Қазір мемлекет мұндай әрекеттердің жолын кесуге қажетті барлық құқықтық тетіктерге ие.
— Заңсыз майнингтің энергетикалық жүйеге және қарапайым халыққа тигізетін зияны қандай? Мұндай фермалар салдарынан апаттар немесе жарықтың өшуі сияқты жағдайлар болды ма?
— Заңсыз майнингтің зияны орасан зор. Ол тек энергия жүйесіне ғана емес, қарапайым азаматтардың тұрмысына да әсер етеді. Мұндай жағдайлар нақты деректермен дәлелденген. 2022 жылы бірнеше өңірде жарық жиі өшіп, кей жерлерде жергілікті апаттар тіркелді. Соның ішінде ең белгілі оқиға – Алматы қаласындағы жаппай жарықтың сөнуі. Сарапшылардың айтуынша, оның негізгі себептерінің бірі бақылаусыз жұмыс істеген майнингтік фермалардың электр желісіне шамадан тыс салмақ түсіруі болған.
Мәселенің түпкі себебі – электр энергиясын шектен тыс әрі есепсіз пайдалану. Майнерлер блок қалыптастырып, табыс табу үшін аса қуатты ASIC құрылғыларын қолданады. Ал мұндай бір ғана ферма кейде ірі өндіріс орнынан да көп энергия жұмсайды.
Бұдан бөлек, кейбір кәсіпкерлердің айла-шарғы тәсілдері де кездеседі. Мысалы, олар өндіріс немесе басқа шаруашылық мақсаттар үшін 10 мегаваттқа техникалық рұқсат алады, бірақ соның 9 мегаватын майнингке, тек 1 мегаватын ғана ресми мақсатқа пайдаланады. Осылайша заңды бизнес түрінде көрінгенімен, іс жүзінде жасырын майнинг жүргізіледі. Мұндай жағдайлар энергетикалық жүйеге қосымша салмақ түсіріп, елдің экономикалық қауіпсіздігіне елеулі зиян келтіреді.
Осыған орай 2023 жылы майнингті басқа қызмет салаларымен қатар жүргізуге тыйым салатын норма ұсынылды. Бұл норма көлеңкелі майнингтің бүркемелі нұсқаларын азайтып, заңды және заңсыз операторларды айқындауға көмектесер еді. Алайда қазіргі кезде Сенат қарауындағы «Жасанды интеллект туралы» заң жобасынан осы талап алынған. Менің пікірімше, мұндай шешім қате, себебі ол құқықтық кепілдіктер жүйесін әлсіретіп, жаңа заңсыз схемаларға жол ашып бермек.
Жалпы, заңсыз майнинг – тек артық энергия тұтынатын сала емес. Ол энергетикалық тұрақтылыққа, тариф саясатына және ұлттық экономикалық қауіпсіздікке тікелей әсер ететін жүйелі қауіп факторы. Сол себепті мұндай қызметке қатысты жауапкершілік пен тәуекел деңгейі жоғары болуы қажет. Сонда ғана заңсыз табысқа деген қызығушылық жазадан қорқу сезімін басып озбайды.
— Көбіне заңсыз майнинг кәсіпорындары қайда орналастырылады және оларды анықтау неге қиын?
— Заңсыз майнинг фермелерінің басым бөлігі, негізінен, өндірістік аймақтарда, қоймаларда, жеке үйлерде немесе электр желілеріне бақылаусыз қосылуға мүмкіндік беретін басқа да ғимараттарда орналасады. Көбіне бұл мобильді контейнерлер болып келеді, олардың ішінде арнайы жабдық немесе ASIC-қондырғылар орнатылған.
Заңсыз майнерлер рұқсатсыз электр жүйесіне қосылып, үлкен көлемде энергия тұтынады. Егер олар бақылау немесе қадағалау белгілерін байқаса, жабдықты контейнерге қайта тиеліп, жүк машинасына орнатады да ферма бірнеше сағат ішінде толықтай жоғалып кетеді. Сол себепті осындай нүктелерді анықтау қиын: олар мобильді, заңды мекенжайы жоқ және тұрақты инфрақұрылым ізін қалдырмайды.
Осы олқылықты жою мақсатында 2023 жылы заңға майнинг үшін контейнерлік құрылыстарды пайдалану тыйым салатын норманы енгіздік. Заң майнерлерге тек тұрғын аймақтан тыс, құрылысқа тұрақты, жылжымайтын ғимараттарда ғана қызмет жүргізуді міндеттеді. Бұл шешім саланы ашық әрі бақылауға қолжетімді етіп, заңсыз схемаларды болдырмауға мүмкіндік берер еді.
Алайда өкінішке қарай, қазір Сенатта қаралып жатқан жасанды интеллект туралы заң жобасында цифрлық активтер жөніндегі заңды әзірлемеген жұмыс тобы осы норманы алып тастады. Бұл технологиялық прогресс деген атпен мобильді, бақылаусыз майнинг қондырғыларына қайта жол ашылып кету қаупін тудырады.
2023 жылы біз бұл қауіпті шектеуге қол жеткіздік, бірақ егер тиісті шектеулер сақталмаса, ол қайтадан, тіпті күрделірек формада пайда болуы мүмкін.
— Заңсыз майнинг жүргізушілері тексерулерден қалай жалтаруға тырысады?
Екінші жиі қолданылатын жүйе— техникалық шарттарды жалған түрде рәсімдеу. Майнерлер энергия тұтынуға рұқсаттарды өндірістік немесе басқа шаруашылық мақсатта рәсімдеп, шын мәнінде осы қуаттың 90%-ын майнингке бағыттайды. Қалған 10%-ын тек ресми мақсатта қолданады, бұл олардың заңды әрекет жасап жатқандай әсер қалдыру үшін жасалады. Бұл бизнестің «паразиттік формасы» іспетті, яғни өндіріс үшін бөлінген энергия қара нарыққа ауыстырылады.
Заңсыз майнинг әлі де энергетикалық жүйеге және азаматтарға қауіп төндіреді. Мұндай фермелер желіні шамадан тыс жүктейді және мобильді контейнерлерде жасырын орналасады, сондықтан оларды анықтау қиынға соғады. Келесі бөлімде біз криптоактивтер нарығы қалай өзгергенін және пайдаланушыларды қорғау үшін не істеу керегін баяндаймыз.
Aigerim:
🖼 Photo
